Renati Descartes Principia philosophiae/Pars I

De Spinoza et Nous.
Aller à : Navigation, rechercher


Renati Descartes Principia philosophiae


Baruch Spinoza


Pars I



Sommaire

Renati Descartes Principia philosophiae

Cogitata metaphysica
Pensées métaphysiques
Autres œuvres

Prolegomenon

Antequam ad ipsas propositiones, earumque demonstrationes accedamus, visum fuit in antecessum succinctè ob oculos ponere, cur Cartesius de omnibus dubitaverit, quâ viâ solida scientiarum fundamenta eruerit, ac tandem quibus mediis se ab omnibus dubiis liberaverit : quae omnia quidem in ordinem mathematicum redegissemus, nisi prolixitatem, quae ad id praestandum requireretur, impedire judicavissemus, quominùs haec omnia, quae uno obtutu, tanquam in picturâ, videri debent, debitè intelligerentur.

Cartesius itaque, ut quàm cautissimè procederet in rerum investigatione, conatus fuit

1°. Omnia praejudicia deponere,

2°. Fundamenta invenire, quibus omnia superstruenda essent,

3°. Causam erroris detegere,

4°. Omnia clarè, et distinctè intelligere.

Ut verò primum, secundum, ac tertium assequi posset, omnia in dubium revocare aggreditur, non quidem ut scepticus, qui sibi nullum alium praefigit finem, quàm dubitare : sed ut animum ab omnibus praejudiciis liberaret, quò tandem firma, atque inconcussa scientiarum fundamenta, quae hoc modo ipsum, siquae essent, effugere non possent, inveniret. Vera enim scientiarum principia adeò clara, ac certa esse debent, ut nullà indigeant probatione, extra omnem dubitationis aleam sint posita, et sine ipsis nihil demonstrari possit. Atque haec, post longam dubitationem reperit. Postquam autem haec principia invenisset, non ipsi difficile fuit, verum à falso dignoscere, ac causam erroris detegere ; atque adeò sibi cavere, ne aliquid falsum, et dubium pro vero, ac certo assumeret.

Ut autem quartum, et ultimum sibi compararet, hoc est, omnia clarè, et distinctè intelligeret, praecipua ejus regula fuit, omnes simplices ideas, ex quibus reliquae omnes componuntur, enumerare, ac quamlibet sigillatim examinare. Ubi enim simplices ideas clarè, et distinctè percipere posset, sine dubio etiam omnes reliquas, ex simplicibus illis conflatas, eâdem claritate, et distinctione intelligeret. His ita praelibatis, breviter explicabimus, quomodo omnia in dubium revocaverit, vera scientiarum principia invenerit, ac se ex dubitationum difficultatibus extricaverit.


Dubitatio de omnibus

Primò itaque sibi ob oculos ponit omnia illa, quae à sensibus acceperat, nempe coelum, terram, et similia, atque etiam suum corpus : quae omnia eousque in rerum naturâ esse putaverat. Ac de horum certitudine dubitat, quia sensus ipsum interdum fefellisse deprehenderat, et in somnis sibi saepe persuaserat, multa extra se verè existere, in quibus postea, se delusum esse compererat ; ac denique quia alios etiam vigilantes asserere audierat, se in membris, quibus dudum caruerant, dolorem sentire. Quare non sine ratione etiam de sui corporis existentiâ dubitare potuit. Atque ex his omnibus verè concludere potuit, sensus non esse firmissimum fundamentum, cui omnis scientia superstruenda sit ; possunt enim in dubium revocari : Sed certitudinem ab aliis principiis nobis certioribus dependere. Ut autem porrò talia investiget, secundò sibi ob oculos ponit omnia universalia, qualia sunt natura corporea in communi, ejusque extensio, item figura, quantitas etc. ut etiam omnes mathematicae veritates Et quamvis haec ipsi certiora viderentur, quàm omnia, quae à sensibus hauserat, rationem tamen de iis dubitandi invenit ; quoniam alii etiam circa ea errârant, et praecipuè, quoniam infixa quaedam erat ejus menti vetus opinio, Deum esse, qui potest omnia, et a quo talis, qualis existit, creatus est : quique adeò forsan fecerat, ut etiam circa illa, quae ipsi clarissima videbantur, deciperetur. Atque hic est modus, quo omnia in dubium revocavit.


Inventio fundamenti omnis scientiae

Ut autem vera scientiarum principia inveniret : inquisivit postea, num omnia, quae sub ejus cogitationem cadere possent, in dubium revocârat, ut sic exploraret, an non fortè quid reliquum esset, de quo nondum dubitaverat. Quod si verò quid, sic dubitando, inveniret, quod nullâ ex praecedentibus, nec etiam ullâ aliâ ratione, in dubium revocari posset : id sibi, tanquam fundamentum, cui omnem suam cognitationem superstruat, statuendum esse, meritò judicavit. Et quamquam jam, ut videbatur, de omnibus dubitârat ; nam aequè de iis, quae per sensus hauserat, quàm de iis, quae solo intellectu perceperat, dubitaverat : aliquid tamen, quod explorandum esset, reliquum fuit, ille nimirum ipse, qui sic dubitabat, non quatenus capite, manibus, reliquisque corporis membris constabat, quoniam de his dubitaverat ; sed tantùm quatenus dubitabat, cogitabat, etc. Atque, hoc accuratè examinans, comperit, se nullis praedictis rationibus de eo dubitare posse. Nam, quamvis somnians, aut vigilans cogitet, cogitat tamen, atque est : et quamvis alii, aut etiam ille ipse circa alia erravissent, nihilominus, quoniam errabant, erant : Nec ullum suae naturae autorem adeò callidum fingere potest, qui eum circa hoc decipiat ; concedendum enim erit ipsum existere, quamdiu supponitur decipi. Nec denique quaecunque alia excogitetur dubitandi causa, ulla talis adferri poterit, quae ipsum simul de ejus existentiâ non certissimum reddat. Imò, quò plures adferuntur dubitandi rationes, eò plura simul adferuntur argumenta, quae illum de suâ existentiâ convincunt. Adeò ut, quocunque se ad dubitandum vertat, cogitur nihilominus in has voces erumpere, dubito, cogito, ergo sum.

Hac igitur detectâ veritate, simul etiam invenit omnium scientiarum fundamentum : ac etiam omnium aliarum veritatum, mensuram, ac regulam ; scilicet, Quicquid tàm clarè ac distinctè percipitur, quàm istud, verum est.

Nullum verò aliud, quàm hoc scientiarum fundamentum esse posse, satis superque liquet ex praecedentibus : quoniam, reliqua omnia facillimo negotio à nobis in dubium revocari possunt ; hoc autem nequaquam. Verumenimverò circa hoc fundamentum hîc apprimè notandum, hanc orationem, dubito, cogito, ergo sum, non esse syllogismum, in quo major propositio est omissa. Nam si syllogismus esset, praemissae clariores, et notiores deberent esse, quàm ipsa conclusio, ergo sum : adeòque ego sum non esset primum omnis cogitationis fundamentum ; praeterquam quòd non esset certa conclusio : nam ejus veritas dependeret ab universalibus praemissis, quas dudum in dubium autor revocaverat : ideòque cogito, ergo sum, unica est propositio, quae huic, ego sum cogitans, aequivalet.

Sciendum porrò, ut confusionem in sequentibus vitemus (clarè enim, ac distinctè res percipienda est), quid simus. Nam hoc clarè, et distinctè intellecto, nostram essentiam cum aliis non confundemus. Ut igitur id ex praecedentibus deducat, sic pergit noster autor.

Omnes, quas olim de se habuit, cogitationes in memoriam revocat, ut animam suam esse exiguum quid instar venti, vel ignis, vel aetheris, crassioribus sui corporis partibus infusum, et, corpus sibi notius esse, quam animam, illudque a se clariùs, ac distinctiùs percipi. Atque haec omnia clarè pugnare cum iis deprehendit, quae hucusque intellexerat. Nam de suo corpore dubitare poterat, non autem de suâ essentiâ, quatenus cogitabat. Adde, quòd haec neque clarè, neque distinctè percipiebat, ac consequenter, ex suae methodi praescripto, tanquam falsa rejicere debebat. Unde, cùm talia ad se, quatenus hucusque sibi cognitus erat, pertinere intelligere non posset, pergit ulteriùs inquirere, quid ad suam essentiam propriè pertineat ; quod in dubium revocare non potuerat, et ob quod suam existentiam concludere cogebatur : talia autem sunt, quod sibi cavere voluerit, ne deciperetur ; multa cupiverit intelligere ; de omnibus, quae intelligere non poterat, dubitârit ; unum tantùm hucusque affirmârit ; omnia reliqua negârit, et tanquam falsa rejecerit ; multaque etiam invitus imaginatus fuerit ; ac denique multa, tanquam à sensibus venientia, animadverterit. Cùmque ex singulis his aequè evidenter suam existentiam colligere, nec ullum horum inter ea, quae in dubium revocaverat, recensere potuerit, ac denique omnia haec sub eodem attributo concipi possint : sequitur omnia haec vera esse, et ad ejus naturam pertinere. Atque adeò ubi dixerat; cogito, omnes hi cogitandi modi intelligebantur, nempe dubitare, intelligere, affirmare, negare, velle, nolle, imaginari, et sentire.

Apprimè autem hîc notandum venit, quòd magnum usum in sequentibus, ubi de distinctione mentis à corpore agetur, habebit ; nempe 1°. Hos cogitandi modo clarè, ac distinctè sine reliquis, de quibus adhuc dubitatur, intelligi. 2°. Eorum clarum, et distinctum, quem habemus conceptum, obscurum, atque confusum reddi, si iis aliqua, de quibus adhuc dubitamus, adscribere vellemus.


Liberatio ab omnibus dubiis

Ut denique de iis, quae in dubium revocaverat, certus redderetur, omneque dubium tolleret, pergit inquirere in naturam entis perfectissimmi, et an tale existat. Nam, ubi ens perfectissimum existere deprehenderet, cujus vi omnia producuntur, et conservantur, cujusque naturae repugnat, ut sit deceptor : tum illa ratio dubitandi tolletur, quam ex eo, quòd suam causam ignorabat, habuit. Sciet enim facultatem veri à falso dignoscendi à Deo summè bono, et veraci ipsi non fuisse datam, ut deciperetur. Adeòque mathematicae veritates, seu omnia, quae ipsi evidentissima esse videntur, minimè suspecta esse poterunt. Progreditur deinde, ut caeteras causas dubitandi tollat, inquiritque, undenam fiat, quòd aliquando erremus ? quod ubi invenit ex eo oriri, quod liberâ nostrâ voluntate utamur ad assentiendum etiam iis, quae tantùm confusè percepimus : statim concludere potuit, se in posterum ab errore cavere posse, modò non nisi clarè, et distinctè perceptis assensum praebeat : quod unusquisque à se facilè impetrare potest, quoniam potestatem habet cohibendae voluntatis, ac proinde efficiendi, ut intra limites intellectus contineatur. Verùm, quia in primâ aetate multa hausimus praejudicia, à quibus non facilè liberamur, pergit porrò, ut ab iis liberemur, et nihil, nisi quod clarè, et distinctè percipimus, amplectamur, simplices omnes notiones, et ideas, ex quibus omnes nostrae cogitationes componuntur, enumerare, easque singulatim examinare ; ut quicquid in unâquâque clarum, quid obscursum est, animadvertere possit ; sic enim facilè clarum ab obscurso distinguere poterit, clarasque, ac distinctas cogitationes efformare, adeoque facilè realem distinctionem inter animam, et corpus invenire : et quid in iis, quae à sensibus hausimus, clarum, quid obscursum sit ; et denique in quo somnium à vigiliis differat : Quo facto neque de suis vigiliis dubitare, neque à sensibus falsi ampliùs potuit ; ac sic se ab omnibus dubitationibus suprà recensitis liberavit.

Verùm, antequam hîc finem faciam, iis satisfaciendum videtur, qui sic argumentantur. Cùm Deum existere nobis per se non innotescat, de nullâ re videmur posse unquam esse certi : nec Deum existere unquam nobis innostescere poterit. Nam ex incertis praemissis (omnia enim incerta esse diximus, quamdiu nostram originem ignoramus) nihil certi concludi potest.

Hanc difficultatem ut amoveat Cartesius, respondet hoc pacto. Ex eo, quod nondum sciamus, an fortè originis nostrae autor nos tales creaverit, ut fallamur, etiam in iis, quae nobis vel evidentissima apparent, dubitare nequaquam possumus de iis, quae clarè, et distinctè per se, vel per ratiocinationem, quamdiu nempe ad illam attendimus, intelligimus : sed tantùm de iis, quae ante hac demonstravimus vera esse, quorum memoria potest recurrere, cùm non ampliùs attendimus ad rationes, ex quibus ea deduximus, quarumque adeò sumus obliti. Quapropter quamvis, Deum existere, non per se, sed tantùm per aliud innotescere possit, poterimus tamen ad certam Dei existentiae cognitionem pervenire, dummodo ad omnes, ex quibus illam concludimus, praemissas accuratissimè attendamus. Vide Princip. P. I art. 13 et Resp. ad secund. Object. num. 3 et in fin Meditat. 5.

Verùm, quoniam haec responsio quibusdam non satisfacit, aliam dabo. Vidimus in praecedentibus, ubi de nostrae existentiae certitudine, atque evidentiâ loquebamur, nos illam ex eo concludisse, quod, quocunque mentis aciem convertebamus, nullam dubitandi rationem offendebamus, quae eo ipso nos de nostri existentia non convinceret, sive ubi ad nostram propriam naturam attendebamus, sive ubi nostrae naturae autorem callidum deceptorem fingebamus, sive denique aliam quamcunque, extra nos, dubitandi rationem accersebamus : quod circa nullam aliam rem hucusque contingere deprehendimus. Nam, quamvis ad naturam ex. gr. trianguli attendentes, cogimur concludere ejus tres angulos esse aequales duobus rectis, non tamen idem possumus concludere ex eo, quod fortè à naturae nostrae autore decipiamur : quemadmodum ex hoc ipso nostram existentiam certissimè colligebamus. Quapropter non, quocunque mentis aciem convertimus, cogimur concludere, trianguli tres angulos esse aequales duobus rectis ; sed contrà causam dubitandi invenimus, quia nempe nullam talem Dei ideam habemus, quae nos ita afficiat, ut nobis impossibile sit cogitare, Deum esse deceptorem. Nam aequè facile est ei, qui veram Dei ideam non habet, quam nos non habere jam supponimus, cogitare suum autorem esse deceptorem, quam non esse deceptorem : quemadmodum illi, qui nullam habet trianguli ideam, aequè facile est cogitare, ejus tres angulos aequales esse, quàm non esse aequales duobus rectis. Quare concedimus, nos de nullâ re, praeter nostram existentiam, quamvis ad illius demonstrationem probè attendamus, posse esse absolutè certos, quamdiu nullum Dei, clarum, et distinctum conceptum habemus, qui nos affirmare faciat, Deum esse summè veracem, sicuti idea, quam trianguli habemus, nos cogit concludere, ejus tres angulos esse aequales duobus rectis ; sed negamus, nos ideò in nullius rei cognitionem pervenire posse. Nam, ut ex omnibus jamjam dictis patet, cardo totius rei in hoc solo versatur, nempe ut talem Dei conceptum efformare possimus, qui nos ita disponat, ut nobis non aequè facile sit cogitare, eum esse, quam non esse deceptorem ; sed qui cogat affirmare, eum esse summè veracem. Ubi enim talem ideam efformaverimus, illa de mathematicis veritatibus dubitandi ratio tolletur. Nam, quocunque tum mentis aciem convertemus, ut de istarum aliquâ dubitemus, nihil offendemus, ex quo ipso, quemadmodum circa nostram existentiam contigit, non concludere debeamus, illam esse certissimam. Ex. gr. si post Dei ideam inventam, ad naturam trianguli attendamus, hujus idea nos coget affirmare, ejus tres angulos esse aequales duobus rectis : sin ad ideam Dei, haec etiam nos affirmare coget, eum summè veracem, nostraeque naturae esse autorem, et continuum conservatorem, atque adeò nos circa istam veritatem non decipere. Nec minùs impossibile nobis erit cogitare, ubi ad Dei ideam (quam nos invenisse jam supponimus), attendimus, eum esse deceptorem, quàm ubi ad ideam trianguli attendimus cogitare, tres ejus angulos non esse aequales duobus rectis. Et, uti possumus talem trianguli ideam formare, quamvis nesciamus, an autor nostrae naturae nos decipiat ; sic etiam possumus ideam Dei nobis claram reddere, atque ob oculos ponere, quamvis etiam dubitemus, an nostrae naturae autor nos in omnibus decipiat. Et modò illam habeamus, quomodocunque eam acquisiverimus, sufficiet, ut jamjam ostendum est, ad omne dubium tollendum. His itaque praemissis ad difficultatem motam respondeo ; nos de nullâ re posse esse certos, non quidem, quamdiu Dei existentiam ignoramus (nam de hac re non locutus sum), sed quamdiu ejus claram, et distinctam ideam non habemus. Quare si quis contra me argumentari velit, tale debebit esse argumentum. De nullâ re possumus esse certi, antequam Dei claram, et distinctam ideam habeamus : atqui claram et distinctam Dei ideam habere non possumus, quamdiu nescimus, an nostrae naturae autor nos decipiat : ergo de nullâ re possumus esse certi, quamdiu nescimus, an nostrae naturae autor nos decipiat etc. Ad quod respondeo, concedendo majorem, et negando minorem : Habemus enim claram, et distinctam ideam trianguli, quamvis nesciamus, an nostrae naturae autor nos decipiat ; et modò talem Dei ideam, ut modò fusè ostendi, habeamus, nec de ejus existentiâ, nec de ullâ veritate mathematicâ dubitare poterimus.

Haec praefati, rem ipsam nunc aggredimur.

Definitiones

1. Cogitationis nomine complector omne id, quod in nobis est, et cujus immediatè conscii sumus.
Ita omnes voluntatis, intellectûs, imaginationis, et sensuum operationes sunt cogitationes. Sed addidi immediatè ad excludenda ea, quae ex iis consequuntur, ut motus voluntarius cogitationem quidem pro principio habet, sed ipse tamen non est cogitatio.


2. Ideae nomine intelligo cujuslibet cogitationis formam illam, per cujus immediatam perceptionem ipsius ejusdem cogitationis conscius sum.
Adeò ut nihil possim verbis exprimere, intelligendo id, quod dico, quin ex hoc ipso certum sit in me esse ideam ejus, quod verbis illis significatur. Atque ita non solas imagines in phantasiâ depictas ideas voco : imò ipsas hîc nullo modo voco ideas, quatenus sunt in phantasiâ corporeâ, hoc est, in parte aliquâ cerebri depictae, sed tantùm quatenus mentem ipsam in illam cerebri partem conversam informant.


3. Per realitatem objectivam ideae intelligo entitatem rei repraesentatae per ideam, quatenus est in ideâ.
Eodemque modo dici potest perfectio objectiva, vel artificium objectivum etc. Nam quaecunque percipimus, tanquam in idearum objectis, ea sunt in ipsis ideis objectivè.


4. Eadem dicuntur esse formaliter in idearum objectis, quando talia sunt in ipsis, qualia illa percipimus : Et eminenter, quando non quidem talia sunt, sed tanta, ut talium vicem supplere possint.
Nota, cùm dico causam eminenter perfectiones sui effectûs continere, tum me significare velle, quò causa perfectiones effectûs excellentiùs, quàm ipse effectus continet. Vide etiam Ax. 8.


5. Omnis res, cui inest immediatè, ut in subjecto, sive per quam existit aliquid, quod percipimus, hoc est, aliqua proprietas, sive qualitas, sive attributum, cujus realis idea in nobis est, vocatur substantia.

Neque enim ipsius substantiae, praecipuè sumptae, aliam habemus ideam, quàm quòd sit res, in quâ formaliter vel eminenter existit illud aliquid, quod percipimus, sive quod est objectivè in aliquâ ex nostris ideis.


6. Substantia, cui inest immediatè cogitatio, vocatur mens.

Loquor autem hic de mente potiùs, quàm de animâ, quoniam animae nomen est aequivocum, et saepe pro corporeâ usurpatur.


7. Substantia, quae est subjectum immediatum extensionis, et accidentium, quae extensionem praesupponunt, ut figurae, sitûs, motûs localis etc. vocatur corpus.

An vero una et eadem substantia sit, quae vocatur mens, et corpus, an duae diversae, postea erit inquirendum.


8. Substantia, quam per se summè perfectam esse intelligimus, et in quâ nihil planè concipimus, quod aliquem defectum sive perfectionis limitationem involvat, Deus vocatur.


9. Cùm quid dicimus in alicujus rei natura sive conceptu contineri, idem est, ac si diceremus, id de eâ re verum esse, sive de ipsâ posse verè affirmari.


10. Duae substantiae realiter distingui dicuntur, cùm unaquaeque ex ipsis absque aliâ potest existere.

Cartesii postulata hic omisimus, quia ex iis nihil in sequentibus concludimus ; attamen lectores feriò rogamus, ut ipsa perlegant, atque attentâ meditatione considerent.



Axiomata

1. In cognitionem, et certitudinem rei ignotae non pervenimus, nisi per cognitionem, et certitudinem alterius, quae ipsâ prior est certitudine, et cognitione.


2. Dantur rationes, quae nos de nostri corporis existentiâ dubitare faciunt.

Hoc re ipsâ in Prolegomeno ostensum est, ideòque tanquam axioma hic ponitur.


3. Siquid praeter mentem, et corpus habemus, id nobis minùs, quam mens, et corpus, notum est.

Notandum, haec axiomata nihil de rebus extra nos affirmare ; sed tantum ea, quae in nobis, quatenus sumus res cogitantes, reperimus.


Propositio 1

De nullâ re possumus absolutè esse certi, quamdiu nescimus nos existere.

Demonstratio : Propositio haec per se patet ; Nam qui absolutè nescit se esse, simul nescit se esse affirmantem, aut negantem, hoc est, certò se affirmare, aut negare.

Notandum autem hîc, quòd, quamvis multa magnâ certitudine affirmemus, et negemus, ad hoc, quòd existamus, non attendentes ; tamen, nisi pro indubitabo hoc praesupponatur, omnia in dubium revocari posset.


Propositio 2

Ego sum debet esse per se notum.

Demonstratio : Si negas, non ergo innotescet, nisi per aliud, cujus quidem (per Ax. 1) cognitio, et certitudo prior erit in nobis hoc enunciatio, ego sum. Atqui hoc est absurdum (per praec.) ; ergo per se debet esse notum, q.e.d.


Propositio 3

Ego, quatenus res constans corpore, sum, non est primum, nec per se cognitum.

Demonstratio : Quaedam sunt, quae nos de existentiâ nostri corporis dubitare faciunt (per Ax. 2) ; ergo (per Ax. 1) in ejus certitudinem non perveniemus, nisi per cognitionem, et certitudinem alterius rei, quae ipsâ prior est cognitione, et certitudine. Ergo haec enunciatio, ego, quatenus res constans corpore, sum non est primum, nec per se cognitum, qed.


Propositio 4

Ego sum non potest esse primum cognitum, nisi quatenus cogitamus.

Demonstratio : Hoc enunciatum, ego sum res corporea aut constans corpore non est primum cognitum (per praec.) ; nec etiam de meâ existentiâ, quatenus consto aliâ re praeter mentem, et corpus, sum certus : nam si aliquâ aliâ re à mente, et corpore diversâ constamus, ea nobis minûs nota est, quàm corpus (per Ax. 3) : quare ego sum non potest esse primum cognitum, nisi quatenus cogitamus, qed.

Corollarium : Hinc patet mentem sive rem cogitantem notiorem esse corpore.

Verùm ad uberiorem explicationem legantur art. 11 et 12 P. I Principiorum.

Scholium : Unusquisque certissimè percipit, quòd affirmat, negat, dubitat, intelligit, imaginatur etc. sive, quòd existit dubitans, intelligens, affirmans, etc. sive uno verbo, cogitans : neque potest haec in dubium revocare. Quare hoc enunciatum cogito, sive sum cogitans unicum (per Prop. 1) et certissimum est fundamentum totius philosophiae. Et cùm in scientiis nihil aliud quaeri, neque desiderari possit, ut de rebus certissimi simus, quàm omnia ex firmissimis principiis deducere, eaque aequè clara, et distincta reddere, ac principia, ex quibus deducuntur : clarè sequitur, omne, quod nobis aequè evidens est, quodque aequè clarè, et distinctè, atque nostrum jam inventum principium percipimus, omneque, quod cum hoc principio ita convenit, et ab hoc principio esset dubitandum, pro verissimo habendum esse. Verùm, ut in iis recensendis quàm cautissimè procedam, ea tantùm pro aequè evidentibus, proque aequè clarè et distinctè à nobis perceptis in initio admittam, quae unusquisque in se, quatenus cogitans, observat. Ut ex. gr. se hoc, et illud velle, se certas tales habere ideas, unamque ideam plus realitatis, et perfectionis in se continere, quàm aliam ; illam scilicet, quae objectivè continet esse, et perfectionem substantiae, longè perfectiorem esse, quàm illam, quae tantùm objectivam perfectionem alicujus accidentis continet ; illam denique omnium esse perfectissimam, quae est entis summè perfecti. Haec inquam non tantùm aequè evidenter, et aequè clarè, sed fortè etiam magis distinctè percipimus. Nam non tantùm affirmant nos cogitare, sed etiam quomodo cogitemus. Porrò etiam illa cum hoc principio convenire dicemus, quae non possunt in dubium revocari, nisi simul hoc nostrum inconcussum fundamentum in dubium revocetur. Ut ex. gr. si quis dubitare velit, an ex nihilo aliquid fiat : simul poterit dubitare, an nos, quamdiu cogitamus, simus. Nam si de nihilo aliquid affirmare possum ; nempe quòd potest esse causa alicujus rei : potero simul eodem jure cogitationem de nihilo affirmare, ac dicere me nihil esse; quamdiu cogito. Quod cùm mihi impossibile sit, impossibile etiam mihi erit cogitare, quòd ex nihilo aliquid fiat. His sic consideratis, ea, quae nobis impraesentiarum, ut ulteriùs pergere possumus, necessaria videntur, hîc ordine ob oculos ponere constitui, numeroque axiomatum addere ; quandoquidem à Cartesio, in fine Responsionum ad secundas Objectiones, tanquam axiomata proponuntur, et accuratior, quàm ipse, esse nolo. Attamen, ne ab ordine jam incepto recedam, ea utcunque clariora reddere, et quomodo unum ab alio, et omnia ab hoc principio, ego sum cogitans, dependent, vel cum ipso evidentia, et ratione conveniunt, ostendere conabor.

Axiomata ex Cartesio deprompta

4. Sunt diversi gradus realitatis, sive entitatis : nam substantia plus habet realitatis, quàm accidens, vel modus ; et substantia infinita, quàm finita ; ideòque plus est realitatis objectivae in ideâ substantiae, quàm accidentis ; et in ideâ substantiae infinitae, quam in ideâ finitae.

Hoc axioma ex solâ contemplatione nostrarum idearum, de quarum existentiâ certi sumus, quia nempe modi sunt cogitandi, innotescit : scimus enim quantum realitatis, sive perfectionis idea substantiae de substantiâ affirmat ; quantum verò idea modi de modo. Quod cùm ita sit, necessariò etiam comperimus ideam substantiae plus realitatis objectivae continere, quàm ideam alicujus accidentis etc. Vide Schol. Prop. 4.


5. Res cogitans, si aliquas perfectiones novit, quibus careat, sibi statim ipsas dabit, si sint in suâ potestate.

Hoc unusquisque in se, quatenus est res cogitans, observat ; quare (per Schol. Prop. 4) de ipso certissimi sumus ; et eâdem de causâ non minùs certi sumus de sequenti, nempe


6. In omnis rei ideâ, sive conceptu continetur existentia, vel possibilis, vel necessaria (vide Ax. 10 Cartesii) : Necessaria in Dei, sive entis summè perfecti conceptu ; nam aliàs conciperetur imperfectum, contra quod supponitur concipi : Contingens verò sive possibilis in conceptu rei limitatae.


7. Nulla res, neque ulla rei perfectio actu existens potest habere nihil, sive rem non existentem pro causâ suae existentiae.

Hoc axioma nobis aequè perspicuum esse, ac est, ego sum cogitans, in 4 S demonstravi.


8. Quicquid est realitatis, sive perfectionis in aliquâ re, est formaliter, vel eminenter in primâ, et adaequatâ ejus causâ.

Per eminenter intelligo, cùm causa perfectiùs continet omnem realitatem effectûs, quàm effectus ipse ; per formaliter verò, cùm aequè perfectè illam continet.
Hoc axioma à praecedenti dependet : nam, si supponeretur nihil, vel minus esse in causâ, quàm in effectu ; nihil in causâ esset causa effectus. At hoc est absurdum (per praec.) : quare non quaecunque res potest esse causa alicujus effectûs ; sed praecisè illa, in quâ eminenter, vel ad minimum formaliter est omnis perfectio, quae est in effectu.


9. Realitas objectiva nostrarum idearum requirit causam, in quâ eadem ipsa realitas, non tantùm objectivè, sed formaliter, vel eminenter contineatur.

Hoc axioma apud omnes, quamvis multi eo abusi sunt, in confesso est. Ubi enim aliquis aliquid novi concepit, nullus est, qui non quaerat causam illius conceptûs, sive ideae. Ubi verò aliquam assignare possunt, in quâ formaliter vel eminenter tantum realitatis contineatur, quantum est objectivè in illo conceptu, quiescunt. Quod exemplo machinae art. 17 P. I Princ. à Cartesio allato satis explicatur. Sic etiam siquis quaerat, undenam homo ideas suae cogitationis, et corporis habeat ; nemo non videt illum eas ex se, formaliter nimirum continente omne, quod ideae objectivè continent, habere. Quare si homo aliquam haberet ideam, quae plus realitatis objectivae contineret, quàm ipse formalis, necessariò, lumine naturali impulsi, aliam causam extra hominem ipsum, quae omnem illam perfectionem formaliter vel continenter contineret, quaereremus. Nec ullus unquam aliam praeter hanc causam assignavit, quam aequè clarè, et distinctè conceperit. Porrò quòd ad veritatem hujus axiomatis attinet, ea à praecedentibus pendet. Nempe (per Ax. 4) dantur diversi gradus realitatis sive entitatis in ideis : ac proinde (per Ax. 8) pro gradu perfectionis, perfectiorem causam requirunt. [1] Verùm cùm gradus realitatis, quos in ideis advertimus, non sint in ideis, quatenus tanquam modi cogitandi considerantur, sed quatenus una substantiam, alia modum tantùm substantiae repraesentat, seu uno verbo, quatenus ut imagines rerum considerantur : hinc clarè sequitur idearum nullam aliam primam causam posse dari, praeter illam, quam omnes lumine naturali clarè, et distinctè intelligere, modò ostendebamus, nempe in quâ eadem ipsa realitas, quam habent objectivè, formaliter, vel eminenter continetur. Hanc conclusionem, ut clariùs intelligatur, uno aut altero exemplo explicabo. Nempe, si quis libros aliquos (putà unum alicujus insignis philosophi, alterum alicujus nugatoris) unâ eâdemque manu scriptos videt, nec ad sensum verborum (hoc est, quatenus veluti imagines sunt), sed tantùm ad delineamenta characterum, et ordinem literarum attendit : nullam inaequalitatem, quae ipsum cogat, diversas causae quaerere, inter ipsos agnoscet ; sed ipsi ab eâdem causâ eodemque modo processisse videbuntur. Verùm si ad sensum verborum, et orationum attendat, magnam inter ipsos inaequalitatem reperiet : Ac proinde concludet unius libri causam primam valdè diversam à primâ causâ alterius fuisse, unamque aliâ tantò perfectiorem reverâ fuisse, quantùm sensum orationum utriusque libri, sive quantùm verba, quatenus veluti imagines considerantur, ab invicem differre reperit. Loquor autem de primâ causâ librorum, quae necessariò debet dari, quamvis concedam, imò supponam, unum librum ex alio describi posse, ut per se est manifestum. Idem etiam clarè explicari potest exemplo effigiei, putà alicujus Principis : nam si ad ipsius materiala tantùm attendamus, nullam inaequalitatem inter ipsam, et alias effigies reperiemus, quae nos cogat diversas causas quaerere : imò nihil obstabit, quin possimus cogitare, illam ex aliâ imagine fuisse depictam, et istam rursus ex aliâ, et sic in infinitum : Nam ad ejus delineamenta nullam aliam causam requiri satis dignoscemus. Verùm si ad imaginem, quatenus imago est, attendamus, statim causam primam cogemur quaerere, quae formaliter, vel eminenter contineat id, quod illa imago repraesentativè continet. Nec video, quid ad confirmandum, et dilucidandum hoc axioma, ulteriùs desideretur.


10. Non minor causa requiritur ad rem conservandam, quàm ad ipsam primùm producendam.

Ex eo, quod hoc tempore cogitamus, non necessariò sequitur nos postea cogitaturos. Nam conceptus, quem nostrae cogitationis habemus, non involvit, sive non continet necessariam cogitationis existentiam ; possum enim cogitationem, quamvis supponam eam non existere, clarè, et distinctè concipere [2]. Cùm autem uniuscujusque causae natura debeat in se continere aut involvere perfectionem sui effectûs (per Ax. 8) : hinc clarè sequitur, aliquid in nobis, aut extra nos, quod nondum intelleximus adhuc, necessariò dari, cujus conceptus sive natura involvat existentiam, quodque sit causa, cur nostra cogitatio incepit existere, et etiam, ut existere pergat. Nam quamvis nostra cogitatio incepit existere, non ideò ejus natura, et essentia necessariam existentiam magis involvit, quàm antequam existeret, ideòque eâdem vi eget, ut in existendo perseveret, quâ eget, ut existere incipiat. Et hoc, quod de cogitatione dicimus, dicendum etiam de omni re, cujus essentia non involvit necessariam existentiam.


11. Nulla res existit, de quâ non possit quaeri, quaenam sit causa (sive ratio), cur existat. Vide Ax. 1 Cartesii.

Cùm existere sit quid positivum, non possumus dicere, quod habeat nihil pro causâ (per Ax. 7) ; ergo aliquam causam positivam, sive rationem, cur existat, assignare debemus, eamque externam, hoc est, quae extra rem ipsam est, vel internam, hoc est, quae in naturâ, et definitione rei ipsius existentis comprehendetur.


Propositiones quatuor sequentes ex Cartesio desumptae.


Propositio 5

Dei existentia ex solâ ejus naturae consideratione cognoscitur.

Demonstratio : Idem est dicere, aliquid in rei alicujus naturâ sive conceptu contineri, ac dicere id ipsum de eâ re esse verum (per Def. 9) : Atqui existentia necessaria in Dei conceptu continetur (per Ax. 6) : Ergo verum est de Deo dicere, necessariam existentiam in eo esse, sive ipsum existere.

Scholium : Ex hac propositione multa praeclara sequuntur ; imò ab hoc solo, quòd ad Dei naturam pertinet existentia, sive, quòd Dei conceptus involvit necessariam existentiam, sicut conceptus trianguli, quòd ejus tres anguli sint aequales duobus rectis ; sive, quòd ejus existentia, non secus, atque ejus essentia, sit aeterna veritas : omnis ferè Dei attributorum cognitio, per quam in illius amorem, sive summam beatitudinem ducimur, dependet. Quare magnopere desiderandum esset, ut humanum genus tandem aliquando haec nobiscum amplecteretur [3]. Fateor quidem, quaedam dari praejudicia, quae impediunt, quominùs unusquisque hoc adeò facilè intelligat. Verùm si quis bono animo, et solo veritatis, suaeque verae utilitatis amore impulsus, rem examinare velit, eaque secum perpendere, quae in Medit. 5, quaeque in fine Responsionum ad primas Objectiones habentur ; et simul quae de aeternitate, cap. 1 Part. II nostrae Appendicis tradimus, is procul dubio rem quàm clarissimè intelliget, et nullus dubitare poterit, an aliquam Dei ideam habeat (quod sanè primum fundamentum est humanae beatitudinis) : Nam simul clarè videbit, ideam Dei longè à caeterarum rerum ideis differre : ubi nempe intelliget Deum, quoad essentiam, et existentiam, à caeteris rebus toto genere discrepare : quare, circa haec lectorem diutiùs hîc detinere, non est opus.

Propositio 6

Dei existentia ex eo solo, quod ejus idea sit in nobis, à posteriori demonstratur.

Demonstratio : Realitas objectiva cujuslibet ex nostris ideis requirit causam, in quâ eadem ipsa realitas, non tantùm objectivè, sed formaliter, vel eminenter contineatur (per Ax. 9). Habemus autem ideam Dei (per Def. 2 et Def. 8), hujusque ideae realitas objectiva nec formaliter, nec eminenter in nobis continetur (per Ax. 4), nec in ullo alio, praeterquam in ipso Deo potest contineri (per Def. 8) : Ergo haec idea Dei, quae in nobis est, requirit Deum pro causâ Deusque proinde existit (per Ax. 7).

Scholium : Quidam sunt, qui negant, se ullam Dei ideam habere, quem tamen, ut ipsi ajunt, colunt, et amant. Et quamvis ipsis Dei definitionem, Deique attributa ob oculos ponas, nihil tamen proficies ; non hercle magis, quàm si virum à nativitate caecum colorum differentias, prout ipsos videmus, docere moliaris. Verùm, nisi eos, tanquam pro novo animalium genere, medio scilicet inter homines et bruta, habere velimus, eorum verba parum curare debemus. Quomodo quaeso alio modo alicujus rei ideam ostendere possumus, quàm ejus definitionem tradendo, ejusque attributa explicando ? quòd, cùm circa Dei ideam praestemus, non est, quòd verba hominum, Dei ideam negantium, propterea tantùm, quòd nullam ejus imaginem in cerebro formare possunt, moram nobis injiciant.

Deinde notandum, quòd Cartesius, ubi citat Ax.4 ad ostendendum, quòd realitas objectiva ideae Dei, nec formaliter, nec eminenter in nobis continetur : supponit unumquemque scire se non esse substantiam infinitam, hoc est, summè intelligentem, summè potentem, etc., quod supponere potest. Qui enim scit se cogitare, scit etiam se de multis dubitare, nec omnia clarè, et distinctè intelligere.

Denique notandum, quòd ex Def. 8 etiam clarè sequatur, non posse dari plures Deos, sed tantùm unum, ut Prop. 11 hujus, et in P. II nostrae Appendicis cap. 2 clarè demonstramus.

Propositio 7

Dei existentia demonstratur etiam ex eo, quod nos ipsi habentes ejus ideam existamus.

Scholium : Ad hanc propositionem demonstrandam assumit Cartesius haec duo axiomata, nempe 1. Quòd potest efficere id, quod majus est, sive difficilius, potest etiam efficere id, quod minus. 2. Majus est creare sive (per Ax. 10) conservare substantiam, quàm attributa, sive proprietates substantiae ; quibus quid significare velit, nescio. Nam quid facile, quid verò difficile vocat ? [4] nihil enim absolutè, sed tantùm respectu causae, facile, aut difficile dicitur. Adeò, ut una, et eadem res eodem tempore respectu diversarum causarum facilis, et difficilis dici possit. Verùm si illa difficilia vocat, quae magno labore, facilia autem, quae minori labore ab eâdem causâ concipi queunt, ut ex. gr. vis, quae sustollere potest 50 libras, duplo faciliùs sustollere poterit 25 libras : non erit sanè axioma absolutè verum, nec ex eo id, quod intendit, demonstrare poterit. Nam ubi ait, si haberem vim me ipsum conservandi, etiam haberem vim mihi dandi omnes perfectiones, quae mihi desunt (quia scilicet non tantum potestatem requirunt) : ipsi concederem ; quod vires, quas impendo ad me conservandum, possent alia plura longè faciliùs efficere, nisi iis eguissem ad me conservandum : sed, quamdiu iis utor ad me conservandum, nego me posse eas impendere, ad alia, quamvis faciliora, efficienda, ut in nostro exemplo clarè videre est. Nec difficultatem tollit, si dicatur, quòd, cùm sim res cogitans, necessariò deberem scire, num ego in me conservando omnes meas vires impendam, et etiam num ea sit causa, cur ego mihi non dem caeteras perfectiones : Nam (praeterquam quod de hac re jam non disputatur, sed tantùm quomodo ex hoc axiomate necessitas hujus propositionis sequatur) si id scirem, major essem, et fortè majores vires requirerem, quàm quas habeo, ad me in majori illâ perfectione conservandum. Deinde nescio, an major sit labor substantiam, quàm attributa creare (sive conservare), hoc est, ut clariùs, et magis philosophicè loquar, nescio, an substantia non indigeat totâ virtute, et essentiâ, quâ se fortè conservat, ad conservanda sua attributa. Sed haec relinquamus, et quae nobilissimus autor hîc vult, ulteriùs examinemus, videlicet, quid per facile, quid per difficile intelligat. Non puto, nec mihi ullo modo persuadeo, eum per difficile intelligere id, quod impossibile (ac proinde nullo modo potest concipi, quomodo fiat), et per facile id, quod nullam implicat contradictionem (ac proinde facile concipitur, quomodo fiat) : quamvis in tertiâ Meditatione primo obtutu id videatur velle, ubi ait, Nec putare debeo, illa forsan, quae mihi desunt, difficiliùs acquiri posse, quam illa, quae jam in me sunt. Nam contrà manifestum est, longè difficilius fuisse me, hoc est, rem, sive substantiam cogitantem, ex nihilo emergere, quàm etc. Nam id nec cum verbis autoris conveniret, nec etiam ejus ingenium redoleret. Etenim, ut primum omittam, inter possibile, et impossibile, sive inter id, quod intelligibile est, inter id, quod non intelligibile est, nulla datur ratio ; sicuti neque inter aliquid, et nihil, et potestas ad impossibilia non magis quadrat, quàm creatio, et generatio ad non entia : ideòque nullo modo inter se comparanda. Adde quòd illa tantum inter se comparare, et eorum rationem cognoscere possum, quorum omnium clarum, et distinctum habeo conceptum. Nego igitur sequi, quòd qui potest impossibile facere, possit etiam facere id, quod possibile est. Quaeso enim, quaenam esset haec conclusio ? si quis potest facere circulum quadratum, poterit etiam facere circulum, cujus omnes lineae, quae à centro ad circumferentiam possunt duci, sint aequales : Aut, si quis potest facere, ut to nihil patiatur, eoque uti, tanquam materia, ex quâ aliquid producat, etiam habebit potestatem, ut ex aliquâ re aliquid faciat. Nam, uti dixi, inter haec, et similia nulla datur convenientia, neque analogia, neque comparatio, neque ulla quaecunque ratio. Atque hoc unusquisque videre potest, modò ad rem parùm attendat. Quare hoc ab ingenio Cartesii prorsus alienum existimo. Verùm si ad 2. axioma ex duobus modò allatis attendo, videtur, quod per majus, et difficilius intelligere vult id, quod perfectius est, per minus verò, et facilius, id, quod imperfectius. At hoc etiam valdè obscurum videtur. Nam eadem hîc est difficultas, quae superiùs. Nego enim, ut suprà, eum, qui potest majus facere, posse simul, et eâdem operâ, ut in propositione debet supponi, quod minus est, facere. Deinde ubi ait, majus est creare, sive conservare substantiam, quàm attributa, sanè per attributa non intelligere potest, id, quod in substantiâ formaliter continetur, et ab ipsâ substantiâ non nisi ratione distinguitur : Nam tum idem est creare substantiam, quàm creare attributa. Nec etiam, propter eandem rationem, intelligere potest proprietates substantiae, quae ex ejus essentiâ, et definitione necessariò sequuntur. Multò etiam minùs intelligere potest, quod tamen videtur velle, proprietates, et attributa alterius substantiae, ut ex. gr. si dico, quòd potestatem habeo ad me, substantiam scilicet cogitantem finitam, conservandum, non ideò possum dicere, quòd habeam etiam potestatem mihi dandi perfectiones substantiae infinitae, quae totâ essentiâ à meâ differt [5]. Nam vis sive essentia, quâ in meo esse me conservo, toto genere differt à vi sive essentiâ, quâ substantia absolutè infinita se conservat, à quâ ejus vires, et proprietates, non nisi ratione distinguuntur. Ideòque (quamvis supponerem me meipsum conservare) si vellem concipere, me mihi posse dare perfectiones substantiae absolutè infinitae, nihil aliud supponerem, quàm quòd possem totam meam essentiam in nihilum redigere, et denuò substantiam infinitam creare. Quod sanè longè majus esset, quàm tantùm supponere, quòd possem me substantiam finitam conservare. Cùm itaque nihil horum per attributa sive proprietates intelligere possit, nihil aliud restat, quàm qualitates, quas ipsa substantia eminenter continet (ut haec, et illa cogitatio in mente, quas mihi deesse, clarè percipio), non verò quas altera substantia eminenter continet (ut hic, et ille motus in extensione : nam tales perfectiones mihi, rei scilicet cogitandi, non sunt perfectiones, ideòque non mihi desunt). Sed tum id, quod Ceartesius demonstrare vult, nullo modo ex hoc axiomate concludi potest ; nempe quòd, si me conservo, etiam habeo, potestatem mihi dandi omnes perfectiones, quas ad ens summè perfectum clarè reperio pertinere ; ut ex modò dictis satis constat. Verùm ne rem indemonstratam relinquamus, et omnem confusionem vitemus, visum fuit sequentia lemmata in antecessum demonstrare, ac postea iis, demonstrationem hujus 7 Propositionis superstruere.

Lemma 1

Quò res suâ naturâ perfectior est, eò majorem existentiam, et magis necessariam involvit ; et contrà, quò magis necessariam existentiam res suâ naturâ involvit, eò perfectior est.

Demonstratio : In omnis rei ideâ sive conceptu continetur existentia (per Ax. 6). Ponatur igitur A esse res, quae decem gradus habet perfectionis. Dico, quòd ejus conceptus plus existentiae involvit, quàm si supponeretur, quinque tantùm gradus perfectionis continere. Nam cùm de nihilo nullam possimus affirmare existentiam (vide Schol. Prop. 4), quantùm ejus perfectioni cogitatione detrahimus, ac proinde magis, ac magis, de nihilo participare concipimus, tantùm etiam possibilitatis existentiae de ipso negamus. Ideòque, si ejus gradus perfectionis in infinitum diminui concipiamus usque ad o, sive ciphram : nullam existentiam, sive absolutè impossibilem existentiam continebit. Si autem contrà ejus gradus in infinitum augeamus, summam existentiam, ac proinde summè necessariam involvere concipiemus. Quod erat primum. Deinde cùm haec duo nullo modo separari queant (ut ex Ax. 6 totâque primâ parte hujus satis constat), clarè sequitur id, quod secundo loco demonstrandum proponebatur.

Nota 1. Quòd, quamvis multa dicantur necessariò existere ex eo solo, quod datur causa determinata ad ipsa producenda : de iis hîc non loquamur, sed tantùm de eâ necessitate, et possibilitate, quae ex solâ naturae, sive rei essentiae consideratione, nullâ habitâ ratione causae, sequitur.
Nota 2. Quòd hîc non loquimur de pulchritudine, et de aliis perfectionibus, quas homines ex superstitione, et ignorantiâ perfectiones vocare voluerunt : Sed per perfectionem intelligo tantùm realitatem, sive esse. Ut ex. gr. in substantiâ plus realitatis contineri percipio, quàm in modis, sive accidentibus : Ideòque ipsam magis necessariam, et perfectiorem existentiam continere clarè intelligo, quàm accidentia, ut ex Ax. 4 et 6 satis constat.

Corollarium : Hinc sequitur, quicquid necessariam existentiam involvit, esse ens summè perfectum, seu Deum.

Lemma 2

Qui potentiam habet se conservandi, ejus natura necessariam involvit existentiam.

Demonstratio : Qui vim habet se conservandi, vim etiam habet se creandi (per Ax. 10), hoc est (ut facilè omnes concedent), nullâ indiget causâ externâ ad existendum : sed solâ ipsius natura erit causa sufficiens, ut existat, vel possibiliter (vide Ax. 10), vel necessariò. At non possibiliter. Nam (per id, quod circa Ax. 10 demonstravi) tum ex eo, quod jam existeret, non sequeretur, ipsum postea extiturum (quod est contra hypothesin) : Ergo necessariò, hoc est, ejus natura necessariam involvit existentiam, qed.

Demonstratio Propositionis 7 : Si vim haberem me ipsum conservandi, talis essem naturae, ut necessariam involverem existentiam (per Lem. 2) : ergo (per Corol. Lem. 1) mea natura omnes contineret perfectiones. Atqui in me, quatenus sum res cogitans, multas imperfectiones invenio, ut quod dubitem, quod cupiam, etc., de quibus (per Schol. Prop. 4) sum certus ; ergo nullam vim habeo me conservandi. Nec dicere possum, quod ideò jam careo illis perfectionibus, quia eas mihi jam denegare volo ; nam id clarè primo lemmati, et ei, quod in me (per Ax. 5) clarè reperio, repugnaret.

Deinde non possum jam existere, quamdiu existo, quin conserver, sive à me ipso, siquidem habeam istam vim, sive ab alio, qui illam habet (per Ax. 10 et 11). Atqui existo (per Schol. Prop. 4), et tamen non habeo vim me ipsum conservandi, ut jam jam probatum est ; ergo ab alio conservor. Sed non ab alio, qui vim non habet se conservandi (per eandem rationem, quâ modò me meipsum conservare non posse demonstravi) : ergo ab alio, qui vim habet se conservandi, hoc est (per Lem. 2), cujus natura necessariam involvit existentiam, hoc est (per Corol. Lem. 1), qui omnes perfectiones, quas ad ens summè perfectum clarè pertinere intelligo, continet ; ac proinde ens summè perfectum, hoc est (per Def 8), Deus existit, ut erat demonstrandum.

Corollarium : Deus potest efficere id omne, quòd clarè percipimus, prout id ipsum percipimus.

Demonstratio : Haec omnia clarè sequuntur ex praecedenti propositione. In ipsâ enim Deum existere ex eo probatum est, quòd debeat aliquis existere, in quo sint omnes perfectiones, quarum idea aliqua est in nobis : Est autem in nobis idea tantae alicujus potentiae, ut ab illo solo, in quo ipsa est, caelum, et terra, et alia etiam omnia, quae à me, ut possibilia, intelliguntur, fieri possint : ergo simul cum Dei existentiâ haec etiam omnia de ipso probata sunt.

Propositio 8

Mens, et corpus realiter distinguuntur.

Demonstratio : Quidquid clarè percipimus, à Deo fieri potest, prout illud percipimus (per Coroll. praec.) : Sed clarè percipimus mentem, hoc est (per Def. 6), substantiam cogitantem absque corpore, hoc est (per Def. 7) absque substantiâ aliquâ extensâ (per Prop. 3 et 4), et vice versâ corpus absque mente (ut facilè omnes concedunt). Ergo saltem per divinam potentiam mens esse potest sine corpore, et corpus sine mente.

Jam vero substantiae, quae esse possunt una absque aliâ, realiter distinguuntur (per Def. 10) ; atqui mens, et corpus sunt substantiae (per Def. 5, 6 et 7), quae una absque aliâ esse possunt (ut mox probatum est) : ergo mens, et corpus realiter distinguuntur.

Vide Prop. 4 Cartesii in fine Responsionum ad 2 Objectiones ; et quae habentur primâ parte Principiorum ab art. 22 usque ad art. 29 : Nam ea hîc describere non operae pretium judico.

Propositio 9

Deus est summè intelligens.

Demonstratio : Si neges : ergo Deus, aut nihil, aut non omnia, seu quaedam tantùm intelliget. At quaedam tantùm intelligere, et caetera ignorare, limitatum, et imperfectum intellectum supponit, quem Deo adscribere absurdum est (per Def. 8). Deum autem nihil intelligere, vel indicat in Deo carentiam intellectionis, ut in hominibus, ubi nihil intelligunt, ac imperfectionem involvit, quae in Deum cadere non potest (per eandem Def.), vel indicat, quod perfectioni Dei repugnet, ipsum aliquid intelligere : At, cùm sic intellectio de ipso prorsus negetur, non poterit ullum intellectum creare (per Ax. 8). Cùm autem intellectus clarè, et distinctè à nobis percipiatur, Deus illius causa esse poterit (per Coroll. Prop. 7). Ergo longè abest, ut Dei perfectioni repugnet, ipsum aliquid intelligere : Quare erit summè intelligens, qed.

Scholium : Quamvis concedendum sit, Deum esse incorporeum, ut Prop. 16 demonstratur, hoc tamen non ita accipiendum, ac si omnes extensionis perfectiones ab eo removendae sint ; sed tantummodò quatenus extensionis natura, et proprietates imperfectionem aliquam involvunt. Quod idem etiam de Dei intellectione dicendum est, quemadmodum omnes, qui ultra vulgus philosophorum sapere volunt, fatentur, ut fusè explicabitur in nostr. Append. Part. II cap. 7.

Propositio 10

Quicquid perfectionis in Deo reperitur, à Deo est.

Demonstratio : Si neges : ponatur in Deo aliquam perfectionem esse, quae à Deo non est. Erit illa in Deo, vel à se, vel ab aliquo à Deo diverso. Si à se, ergo necessariam, sive minimè possibilem habebit existentiam (per Lem. 2 Prop. 7), adeòque (per Coroll. Lemm. 1 ejusdem) erit quid summè perfectum, ac proinde (per Def. 8) Deus. Si itaque dicatur aliquid in Deo esse, quòd à se est, simul dicitur id esse à Deo, qed. Si verò ab aliquo à Deo diverso sit, ergo Deus non potest concipi per se summè perfectus contra Def. 8. Ergo quicquid perfectionis in Deo reperitur, à Deo est, qed.

Propositio 11

Non dantur plures Dii.

Demonstratio : Si neges : concipe, si fieri potest, plures Deos, ex. gr. A et B ; tum necessariò (per Prop. 9) tàm A, quàm B erit summè intelligens, hoc est, A intelliget omnia, se scilicet, et B ; et vicissim B intelliget se, et A. Sed cùm A et B necessariò existant (per Prop. 5), ergo causa veritatis, et necessitatis ideae ipsius A, quae est in B, est ipse A ; quapropter erit aliqua perfectio in A, quae non est ab A ; et in B, quae non est à B : ideòque (per praec.) nec A nec B erunt Dii ; adeòque non dantur plures, qed.

Notandum hîc, quòd ex hoc solo, quòd aliqua res ex se necessariam involvit existentiam, qualis est Deus, necessariò sequatur, illam esse unicam : ut unusquisque apud se attentâ meditatione deprehendere poterit, atque etiam hîc demonstrare potuissem ; sed modo non ita ab omnibus perceptibili, quemadmodum in hac propositione factum est.

Propositio 12

Omnia quae existunt, à solâ vi Dei conservantur.

Demonstratio : Si negas : supponatur aliquid se ipsum conservare ; quare (per Lem. 2 Prop. 7) ejus natura necessariam invovit existentiam ; ac proinde (per Coroll. Lem. 1 ejusdem) esset Deus, darenturque plures Dii, quod est absurdum (per praec.). Ergo nihil existit, quod solâ vi Dei non conservetur, qed.

Corollarium 1 : Deus est omnium rerum creator.

Demonstratio : Deus (per praec.) omnia conservat, hoc est (per Ax. 10) omnia quae existunt, creavit, et adhuc continuò creat.

Corollarium 2 : Res nullam ex se habent essentiam, quae sit causa cognitionis Dei : sed contrà, Deus est causa rerum, etiam quoad earum essentiam.

Demonstratio : Cùm nihil perfectionis in Deo reperiatur, quod à Deo non sit (per [[#p10|Prop. 10), nullam res ex se habebunt essentiam, quae possit esse causa cognitionis Dei. Sed contrà, cùm Deus omnia non ex alio generarit, sed prorsus crearit (per Prop. 12cum Coroll. 1), et actio creandi nullam agnoscat causam praeter efficientem (sic enim creationem definio), quae Deus est : sequitur, res ante creationem prorsus nihil fuisse ; ac proinde etiam Deum causam fuisse earum essentiae, qed.

Notandum, hoc corollarium ex eo etiam patere, quod Deus sit omnium rerum causa sive creator (per Coroll. 1), et quòd causa omnes effectûs perfectiones in se continere debeat (per Ax. 8), quemadmodum unusquisque facilè videre potest.

Corollarium 3 : Hinc clarè sequitur, Deum non sentire, nec propriè percipere : nam illius intellectus à nullâ re extra se determinatur : sed omnia ab eo profluunt.

Corollarium 4 : Deus est causalitate prior rerum essentiâ, et existentiâ, ut hujus Coroll. 1 et 2 hujus Prop. sequitur.

Propositio 13

Deus est summè verax, minimèque deceptor.

Demonstratio : Deo (per Def. 8) nihil affingere possumus, in quo aliquid imperfectionis deprehendimus : et cùm omnis deceptio (ut per se notum), aut fallendi voluntas, non nisi ex malitiâ vel metu procedat [6] : metus autem diminutam potentiam supponat, malitia verò privationem bonitatis : nulla deceptio, aut fallendi voluntas Deo, enti scilicet summè potenti, et summè bono, erit adscribenda : sed contrà summè verax minimèque deceptor dicendus, qed. Vide Responsiones ad secundas Objectiones, n° 4.


Propositio 14

Quicquid clarè, et distinctè percipimus, verum est.

Demonstratio : Facultas veri à falso dignoscendi, quae (ut unusquisque in se comperit, et ex omnibus, quae jam demonstrata sunt, videre est) in nobis est, à Deo creata est, et continuò conservatur (per Prop. 12 cum Coroll.), hoc est (per praec.), ab ente summè veraci, minimèque deceptore, neque ullam facultatem (ut unusquisque in se comperit) nobis donavit abstinendi, sive non assentiendi iis, quae clarè, et distinctè percipimus ; quare si circa ea deciperemur, omnino à Deo essemus decepti, essetque deceptor, quod (per 13) est absurdum ; quidquid igitur clarè, et distinctè percipimus, verum est, qed.

Scholium : Cùm ea, quibus necessariò, ubi à nobis clarè, et distinctè percipiuntur, assentiri debemus, necessariò sint vera, atque facultatem habeamus iis, quae obscura, et dubia sunt, sive quae ex certissimis principiis non sunt deducta, non assentiendi, ut unusquisque in se comperit : clarè sequitur nos semper posse cavere, ne in errores incidamus, et ne unquam fallamur (quod idem adhuc clariùs ex sequentibus intelligetur), modò seriò apud nos constituamus, nihil affirmare, quod non clarè, et distinctè percipimus, sive quod ex per se claris, et certis principiis non deductum est.

Propositio 15

Error non est quid positivum.

Demonstratio : Si error quid positivum esset, solum Deum pro causâ haberet, à quo continuò deberet procreari (per Prop. 12). Atqui hoc est absurdum (Prop. 13) : Ergo error non est quid positivum, qed.

Scholium : Cum error non sit quid positivum in homine, nihil aliud poterit esse, quam privatio recti usûs libertatis (per Schol. Prop. 14) : ideòque non, nisi eo sensu, quo dicimus absentiam solis causam esse tenebrarum, vel quo Deus, propterea quod infantem, excepto visu, aliis similem fecit, causa caecitatis dicitur, Deus causa erroris dicendus ; nempe quia nobis intellectum ad pauca tantùm se extendentem dedit. Quòd ut clarè intelligatur, et simul etiam quomodo error à solo abusu nostrae voluntatis pendeat, ac denique quomodo ab errore cavere possimus : modos, quos cogitandi habemus, in memoriam revocemus, nempe omnes modos percipiendi (ut sentire, imaginari, et purè intelligere), et volendi (ut cupere, aversari, affirmare, negare, et dubitare) ; nam omnes ad hos duos referri possunt.

Circa eos autem venit notandum : 1° quòd mens, quatenus res clarè, et distinctè intelligit, iisque assentitur, non potest falli (per Prop. 14) : neque etiam, quatenus res tantùm percipit, neque iis assentitur. Nam, quamvis jam percipiam equum alatum, certum est, hanc perceptionem nihil falsitatis continere, quamdiu non assentior, verum esse, dari equum alatum, neque etiam quamdiu dubito, an detur equus alatus. Et cùm assentiri nihil aliud sit, quam voluntatem determinare, sequitur, errorem à solo usu voluntatis pendere.

Quod ut adhuc clariùs pateat, notandum 2° quòd nos non tantùm habeamus potestatem iis assentiendi, quae clarè, et distinctè percipimus, verùm etiam iis, quae quocunque alio modo percipimus. Nam nostra voluntas nullis limitibus determinata est. Quod clarè unusquisque videre potest, modò ad hoc attendat, nempe quòd, si Deus facultatem nostram intelligendi infinitam reddere vellet, non ipsi opus esset, nobis ampliorem facultatem assentiendi dare, quàm ea est, quam jam habemus, ut omnibus à nobis intellectis assentiri possemus : Sed haec eadem, quam jam habemus, rebus infinitis assentiendis sufficeret. Et re ipsâ etiam experimur, quòd multis assentiamur, quae ex certis principiis non deduximus. Porrò ex his clarè videre est, quòd, si intellectus aequè latiùs se extenderet ac volendi facultas, sive, si volendi facultas non latiùs se extendere posset, quàm intellectus, vel denique si facultatem volendi intra limites intellectûs continere possemus, nunquam in errorem incideremus (per Prop. 14).

Verùm ad duo priora praestanda nullam habemus potestatem : nam implicat, ut voluntas non sit infinita, et intellectus creatus finitus. Restat igitur tertium considerandum : nempe an habeamus potestatem facultatem nostram volendi intra limites intellectûs continendi. Cùm autem voluntas libera sit ad se determinandam : sequitur nos potestatem habere facultatem assetiendi intra limites intellectûs continendi, ac proinde efficiendi, ne in errorem incidamus ; unde evidentissimè patet, à solo usu libertatis voluntatis pendere, ne unquam fallamur. Quòd autem nostra voluntas libera sit, demonstratur Art. 39 Part. I Principiorum et in quartâ Meditatione, et à nobis in nostr. Append. cap. ultimo fusè etiam ostenditur. Et quamvis, ubi rem clarè, et distinctè percipimus, non possimus ei non assentiri, necessarius iste assensus non ab infirmitate, sed à solâ libertate, et perfectione nostrae voluntatis pendet. Nam assentiri verò est in nobis perfectio (ut per se satis notum), nec voluntas unquam perfectior est, nec magis libera, quam cùm se prorsus determinat. Quod cùm contingere potest, ubi mens aliquid clarè, et distinctè intelligit, necessariò eam perfectionem statim sibi dabit (per Ax. 5). Quare longè abest, ut per id, quod minimè indifferentes simus in amplectendo vero, nos minùs liberos esse intelligamus. Nam contrà pro certo statuimus, quò magis indifferentes sumus, eò nos minùs liberos esse.

Restat itaque hic tantùm explicandum, quomodo error respectu hominis nihil sit, nisi privatio, respectu verò Dei mera negatio. Quod facilè videbimus, si priùs animadvertamus, nos ex eo, quod multa percipimus praeter ea, quae clarè intelligimus, perfectiores esse, quàm si ea non perciperemus : ut clarè ex eo constat, quod, si supponeretur, nos nihil clarè, et distinctè posse percipere, sed tantùm confusè, nihil perfectius haberemus, quàm res confusè percipere, nec aliud nostrae naturae desiderari posset. Porrò rebus, quamvis confusis, assentiri, quatenus etiam actio quaedam est, perfectio est. Quod etiam unicuique manifestum erit, si, ut suprà, supponat, naturae hominis repugnare, ut res clarè, et distinctè percipiat ; tum enim perspicuum evadet, longè melius homini esse, rebus, quamvis confusis, assentiri, et libertatem exercere, quàm semper indifferentem, hoc est (ut modò ostendimus) in infimo gradu libertatis manere. Et si etiam ad usum, et utilitatem vitae humanae attendere volumus, id prorsus necessarium reperiemus, ut quotidiana experientia unumquemque satis docet.

Cùm igitur omnes modi, quos cogitandi habemus, quatenus in se solis spectantur, perfecti sint : non potest eatenus in iis esse id, quod formam erroris constituit. Verùm si ad modos volendi, prout ab invicem differunt, attendamus, alios aliis perfectiores inveniemus, prout alii aliis voluntatem minùs indifferentem, hoc est, magis liberam reddunt. Deinde etiam videbimus, quòd, quamdiu rebus confusis assentimur, efficiamus, ut mens minùs apta sit ad verum à falso dignoscendum : ac proinde ut optimâ libertate careamus. Quare rebus confusis assentiri, quatenus quid positivum est, nihil imperfectionis, nec formam erroris continet : sed tantùm quatenus eo optimâ libertate, quae ad nostram naturam spectat, et in nostrâ potestate est, nos nosmet privamus. Tota igitur imperfectio erroris in solâ optimae libertatis privatione consistet, quae error vocatur ; Privatio autem dicitur, quia aliquâ perfectione, quae nostrae naturae competit, privamur ; Error verò, quia nostrâ culpâ eâ perfectione caremus, quatenus, quemadmodum possumus, voluntatem non intra limites intellectûs continemus. Cùm igitur error nihil aliud sit respectu hominis, quàm privatio perfecti, sive recti usûs libertatis, sequitur illam non in ullâ facultate, quam à Deo habet, nec etiam in ullâ facultatum operatione, quatenus à Deo dependet, sitam esse. Nec dicere possumus, quòd Deus nos majori intellectu, quàm nobis dare potuerat, privavit, ac proinde fecit, ut in errores incidere possemus : Nam nullius rei natura à Deo aliquid exigere potest : Nec aliquid ad aliquam rem pertinet, praeter id, quod Dei voluntas ei largiri voluit ; nihil enim ante Dei voluntatem extitit, nec etiam concipi potest (ut fusè in nostr. Appendic. Part. II cap. 7 et 8 explicatur). Quare Deus non magis nos majori intellectu, sive perfectiori facultate intelligendi privavit, quàm circulum proprietatibus globi, et peripheriam proprietatibus sphaerae.

Cùm itaque nulla nostrarum facultatum, quomodocunque consideretur, ullam in Deo imperfectionem ostendere possit : clarè sequitur, quòd imperfectio illa, in quâ forma erroris consistit, non, nisi respectu hominis, sit privatio ; verùm ad Deum, ut ejus causam relata, non privatio, sed tantùm negatio dici possit.

Propositio 16

Deus est incorporeus.

Demonstratio : Corpus est subjectum immediatum motûs localis (per Def. 7) : quare si Deus esset corporeus, divideretur in partes, quod cùm clarè involvat imperfectionem, absurdum est de Deo (per Def. 8) affirmare.

Aliter : Si Deus esset corporeus, posset in partes dividi (per Def. 7). Jam vel unaquaeque pars per se posset substitere, vel non posset subsistere : si hoc, esset similis caeteris, quae à Deo creata sunt, ac proinde, ut omnis res creata, continuò eâdem vi à Deo procrearetur (per Prop. 10 et Ax. 11), et ad Dei naturam non magis, quàm caeterae res creatae, pertineret, quod est absurdum (per Prop. 5). Verùm si unaquaeque pars per se existit, debet etiam unaquaeque necessariam existentiam involvere (per Lem. 2 Prop. 7), et consequenter unaquaeque ens esset summè perfectum (per Coroll. Lem. 2 Prop. 7) : sed hoc etiam est absurdum (per Prop. 11) : ergo Deus est incorporeus, qed.

Propositio 17

Deus est ens simplicissimum.

Demonstratio : Si Deus ex partibus componeretur, deberent partes (ut facilè omnes concedent) priores ad minimum naturâ Deo esse, quod est absurdum (per Coroll. 4 Prop. 12). Est igitur ens simplicissimum, qed.

Corollarium : Hinc sequitur, Dei intelligentiam, voluntatem, seu decretum, et potentiam, non distingui, nisi ratione ab ejus essentiâ.

Propositio 18

Deus est immutabilis.

Demonstratio : Si Deus esset mutabilis, non posset ex parte, sed deberet secundùm totam essentiam mutari (per Prop. 17). At essentia Dei necessariò existit (per Prop. 5, 6 et 7) : ergo Deus est immutabilis, qed.

Propositio 19

Deus est aeternus.

Demonstratio : Deus est ens summè perfectum (per Def. 8), ex quo sequitur (per Prop. 5), ipsum necessariò existere. Si jam ipsi limitatam existentiam tribuamus, limites ejus existentiae necessariò, si non à nobis, saltem ab ipso Deo debent intelligi (per Prop. 9), quia est summè intelligens ; quare Deus ultra illos limites se, hoc est (per Def. 8) ens summè perfectum, non existentem intelliget, quod est absurdum (per Prop. 5) : ergo Deus non limitatam, sed infinitam habet existentiam, quam aeternitatem vocamus. Vide cap. 1 Part. II nostr. Append. Deus igitur est aeternus, qed.

Propositio 20

Deus omnia ab aeterno praeordinavit.

Demonstratio : Cum Deus sit aeternus (per praec.), erit ejus intelligentia aeterna, quia ad ejus aeternam essentiam pertinet (per Coroll. Prop. 17) : atqui ejus intellectus ab ejus voluntate sive decreto in re non differt (per Coroll. Prop. 17) ; ergo cùm dicimus Deum ab aeterno res intellexisse, simul dicimus eum ab aeterno res ita voluisse, sive decrevisse, qed.

Corollarium : Ex hac propositione sequitur Deum esse summè constantem in suis operibus.

Propositio 21

Substantia extensa in longum, latum, et profundum reverâ existit : Nosque uni ejus parti uniti sumus.

Demonstratio : Res extensa, prout à nobis clarè, et distinctè percipitur, ad Dei naturam non pertinet (per Prop. 16) : Sed à Deo creari potest (per Coroll. Prop. 7 et per Prop. 8). Deinde clarè, et distinctè percipimus (ut unusquisque in se, quatenus cogitat, reperit), substantiam extensam causam sufficientem esse ad producendum in nobis titillationem, dolorem, similesque ideas, sive sensationes, quae continuò in nobis, quamvis invitis, producuntur ; at, si praeter substantiam extensam, aliam nostrarum sensationum causam, putà Deum, aut angelum fingere volumus, statim nos clarum, ac distinctum, quem habemus, conceptum destruimus. Quapropter, quamdiu ad nostras perceptiones rectè attendimus, ut nihil admittamus, nisi quod clarè, et distinctè percepimus [7], prorsus propensi, seu minimè indifferentes erimus ad assentiendum, quòd substantia extensa sola sit causa nostrarum sensationum ; ac proinde ad affirmandum, quòd res extensa à Deo creata, existat. Atque in hoc sanè falli non possumus (per Prop. 14 cum Scholio) : Quare verè affirmatur, quòd substantia extensa in longum, latum, et profundum existat, quod erat primum.

Porrò inter nostras sensationes, quae in nobis (ut jam demonstravimus) à substantiâ extensâ produci debent, magnam differentiam observamus, nempe ubi dico me sentire, seu videre arborem, seu ubi dico, me sitire, dolere, etc. Hujus autem differentiae causam clarè video me non posse percipere, nisi priùs intelligam, me uni parti materiae arctè esse unitum, et aliis non item. Quod cùm clarè, et distinctè intelligam, nec ullo alio modo à me percipi possit : verum est (per Prop. 14 cum Scholio), me uni materiae parti unitum esse, quod erat secundum. Demonstravimus igitur, qed.


Nota : Nisi lector hîc se consideret tantùm, ut rem cogitantem, et corpore carentem, et omnes rationes, quas antea habuit credendi, quòd corpus existat, tanquam praejudicia deponat, frustra hanc demonstrationem intelligere conabitur.



Finis primae Partis


Adnotationes

  1. De hoc etiam certi sumus, quia id in nobis quatenus cogitantes comperimus. Vide praec. Schol.
  2. Hoc unusquisque in se, quatenus est res cogitans, comperit.
  3. Lege art. 10 part. I Principiorum.
  4. Ne alia exempla quaeras, cape exemplum araneae, quae telam facilè texit, quam homines, non nisi difficilimè texerent ; homines contrà quàm plurima facillimè faciunt, quae fortè angelis impossibilia sunt.
  5. Nota, quòd vis, quâ substantia se conservat, nihil est praeter ejus essentiam, et non nisi nomine ab eâdem differt, quòd maximè locum habebit, ubi in Appendice de Dei potentiâ agemus.
  6. Hoc axioma inter axiomata non recensui, quia minimè opus fuit. Nam eo non egebam, nisi ad solam hanc prop. demonstr. et etiam quia, quamdiu Dei existentiam ignorabam, nolui aliqua pro veris assumere, nisi quae poteram ex primo cognito ego sum deducere, ut in Prop. 4 Schol. monui. Porrò definitiones metûs, et malitiae non etiam inter definitiones posui, quia nemo eas ignorat, et iis non egeo, nisi ad solam hanc propositionem.
  7. Vide Demonstrationem Prop. 14 et Schol. Prop. 15.
Outils personnels
Espaces de noms
Variantes
Actions
Découvrir
Œuvres
Échanger
Ressources
Boîte à outils